یادداشت: درباره تنهایی یک مربی بزرگ

 مثل همیشه ابروی راست‌اش همزمان با استفاده از کنایه زبانی بالاتر از ابروی چپ بود: «تاسف‌آور است. حالا همین بازیکنان لیورپول می‌آیند می‌گویند که برای کلوپ هرچه توان داشته باشیم، می‌گذاریم. چرا همین کار را برای مربی قبلی‌تان نکردید؟ من با راجرز همدردی می‌کنم.»
چه اتفاقی افتاده است؟ بلا گوتمن مربی مشهور مجارستانی فصل سوم را برای یک مربی یک فصلِ مهلک می‌داند: «فصل سوم مربیگری در هر تیمی مهلک است. و اگر یک مربی بیش از این مدت، در یک تیم بماند، بازیکنان‌اش کم کم بی‌حوصله می‌شوند و تن‌آسا.» تابستان سال ۲۰۰۶ را به یاد می‌آورید؟ خوزه مورینیو پس از دو قهرمانی متوالی با چلسی در لیگ برتر، موهای نقره‌یی زیبایش را از ته تراشید. چرا؟ «این سومین فصل حضور من در چلسی است. دو بار قهرمان شده‌ایم اما فکر می‌کنم این فصل، کارمان خیلی دشوار است. می‌خواهم بازیکنان‌ام با نگاه کردن به چهره‌ی من، باور کنند که چه کار سختی پیش رو داریم. من خودم را برای نبردی دشوار آماده‌ کرده‌ام.»
مورینیو با موهای تراشیده، قهرمانی لیگ برتر را به منچستریونایتد واگذار کرد و در ۲۰ سپتامبر ۲۰۰۷ بنا بر آنچه در رسانه‌ها «رضایت طرفین» اعلام شد، استمفوردبریج را ترک کرد. مربیان بزرگ، در سال سوم و چهارم متوجه می‌شوند که نیروی مخالف، نه فقط از سوی حریفان، که در رختکن تیم خودشان نیز افزایش یافته است؛ نیرویی تحول‌خواه.

برگردیم به گفته‌ی بازیکن چلسی: «ترجیح می‌دهم تیم‌ام با مورینیو ببازد، تا اینکه ببرد.» مورینیو مربی هر تیمی باشد، اصل «تبدیل فشار» را در فصل اول مربیگری‌اش به خوبی اجرا می‌کند. بنا بر این اصل، « همیشه باید سطح انرژی درون‌تیمی بیش از سطح فشارهای بیرونی باشد.»
اغلب مربیان برای بالاتر نگه داشتن سطح انرژی درون‌تیمی مقابل فشارهای بیرونی، می‌کوشند فشارهای بیرونی را پایین نگه دارند؛ می‌کوشند به این فشارها دامن نزنند؛ می‌کوشند تنش‌های بیرونی را کنترل کنند و پاسخ تند به مخالفان و منتقدان ندهند. مورینیو از مسیر دیگری پیش می‌رود: به جدل‌های رسانه‌یی و نقدهای تند واکنش تند نشان می‌دهد و سطح فشار بیرونی را بالا می‌برد و بعد توی تیم‌اش که از آن خانه‌یی امن ساخته، از پسران‌اش می‌خواهد بروند توی زمین پاسخ «دشمنان بیرون از خانه» را بدهند. جنگ، جنگِ «ما» و «دیگران» می‌شود.
بازیکنان مورینیو در فصل اول و دوم همکاری با او، پسرانی هستند که برای پدر، فداکارانه بازی می‌کنند. پدر، با تعداد زیادی مربی و روزنامه‌نگار درگیر شده و سطح تنش را بالا برده است. وظیفه پسر است که پدرش را از زیر فشار بیرون بیاورد. چگونه؟ ببرد. همین. پیروز شود و تنش را به هیجان تبدیل کند. همین است: مورینیو آنچنان که جاناتان ویلسون دو ماه پیش در گاردین نوشته بود، «با تنش کار می‌کند و اگر تنش در میان نباشد، خودش را آن ایجاد می‌کند و بعد با تنش پیش می‌رود.»

مورینیو استاد تبدیل تنش به هیجان است اما یک حقیقت مقابل روش او در کار است؛ حقیقتی که چندان رازآلود نیست: در درازمدت همه انسان‌ها به سوی سطحِ تنشِ کمتر تمایل دارند. همان پسرانی که حاضر هستند برای پدرِ تنش‌زای خود، با تمام توان بجنگند، پس از دو سال، به سوی تنشِ کمتر میل می‌کنند. آنان دیگر پسرانِ فرمانبری که تنش را به هیجان تبدیل کنند، نیستند. پسران مورینیو، وقتی می‌بینند در آغاز فصل سوم همکاری، پدر پزشک تیم را با توهین از باشگاه اخراج کرده، این سیگنال را می‌گیرند که «در سال سوم هستیم و هنوز این همه تنش داریم.»
پسران، رفتار پدر با کاپیتان تیم(جان تری) را می‌بینند و این پیام را می‌گیرند که «در سال سوم هستیم و وقتی کاپیتان تیم چنین شرایطی دارد، وای به حال ما.» پدر، برای برانگیختن انگیزه و توان پسران‌اش، برخی از آنان را تحقیر می‌کند؛ کاری که در فصل‌های قبلی، فقط با افراد بیرون از خانه می‌کرد. جنگ دیگر، جنگ افراد داخل خانه با نیروهای بیرون از خانه نیست. خانه، دیگر خانه‌ی امنِ سابق نیست.